Ասեղնագործությունը գալիս է հին ժամանակներից, երբ մարդիկ ասեղի փոխարեն օգտագործել են բույսերի փշեր և ձկների ոսկորներ, այնուհետև՝ փայտ, փղոսկր, մետաղից պատրաստված ասեղներ։ Պատմական վաղ ժամանակից սկսել են գործել ոսկյա թելերով, ապա բրդյա, ավելի ուշ՝ վուշի և բամբակյա թելերով։
Հայկական ասեղնագործությունը ժողովրդական ստեղծագործության հին և հարուստ բնագավառներից մեկն է: Դա ծագել է նախնադարյան հասարակությունում, երբ մարդիկ սկսել են օգտագործել ասեղի նախնական տեսակները և ապա ասեղը:
Հայկական ասեղնագործ արվեստն իր ամբողջ հարստությամբ և պատկերագրության ներքին բովանդակությամբ նմանություն ունի ճարտարապետական կառույցների, խաչքարերի,գերեզմանաքարերի զարդաքանդակների, ինչպես նաև որմնանկարչության և մանրանկարչության զարդանկարային կառուցվածքի և գունային լուծման հետ:
Ասեղնագործ զարդարանքների որոշ տեսակներ յուրովի մոտենում են ոսկերչության արծաթագործության արվեստին,մասնավորապես զուգաթելի տեխնիկայի կիրառմամբ (ֆիլիգրան, թելկար): Հնուց կապեր ունենալով ուրարտական, ասորեստանյան, բաբելական, եգիպտական, իրանական, հնդկական և այլ մշակույթների հետ հայ ժողովուրդը զարգացրել է իր մշակույթը՝ աչքի ընկնելով նաև ասեղնագործությամբ: Միջնադարյան մի շարք քաղաքներ՝ ինչպիսիք են Դվինը, Անին, Տիգրանակերտը, Վանը, Երզնկան, Կարինը, Կիլիկյան քաղաքները հռչակված են եղել իրենց գեղարվեստական բարձրորակ արտադրանքով:
Հայկական եկեղացական հագուստի և վարագույրների ասեղնագործություններն իրենց բարդ պատկերագրությամբ և ընծայական հիշատակություններով:
Տարբեր ժամանակներում մշակված տառատեսակները և դրանց ասեղնագործական բազմազան եղանակները հայ գրերի պատմության զարգացման մեջ մի ինքնուրույն էջ են կազմում: Ժամանակին Թիֆլիսում, Կոստանդնուպոլսում, Տրապիզոնում լույս են տեսել ասեղնագործ հատուկ տետրեր, ուր հայկական այբուբենը ներկայացված է գեղարվեստական բազմազան ձևավորումներով:
Հայկական ասեղնագործության մեջ հանդիպում են բազմաթիվ ասեղնակարեր: Դրանց մի մասը տարածված է եղել բոլոր հայաբնակ վայրերում, իսկ մյուս մասը տեղական բնույթ է կրել և զարգացել որոշ վայրերում միայն, ինչպես՝ Սասունի, Մուշի, Մարաշի, Վանի, Այնթապի ասեղնագործությունները:
Ասեղնակարերը,ասեղնաթելը հասարակ կարից մինչև բարդ զարդակարերը անցել են երկար ճանապարհ: Մեր նախնիները հասարակ շուլալ կարով սքանչելի զարդարանքներ են ստեղծել, ինչպես դա վկայում են Մատենադարանի ասեղնագործ պատառիկները: Տարածված են շղթայակարը, օղակարը, շյուղակարը, վրակար-կողքակարը, խաչմերուկ կարը՝տարածված գեղջկական բանվածքներում, որի մի տեսակով միացնում են կտորի երկու մասերը:
Թելքաշերն այն կարերն են,երբ կտորից թելեր են քաշում հանում և տեղն այլ թելով նոր նախշեր անում: Ասեղնագործության որոշ տեսակներ կոչվել են այն տարածքի անունով, որտեղից ծագել են. օրինակ՝ ՙՙԱյնթափ՚՚ երկկողմանի սյունիկներով թելքաշը:
Թելքաշ ասենաշարքը բավականին հարուստ տեսք ունի, երբ կատարվում են սյունիկներ՝ թափանցող երկկողմարի քառակուսի անցքերով ՝ Կիլիկիայի կամ իտալական հեքիաթային սյունազարդեր, խաչաթելակալ, նուրբ ասեղնագործ ցանց: Իսկ կույր օղացանցն, օրինակ, Հին Բայազերի պատմական աշխատանք է. այդպես էին նախշում նորահարսերի վերնաշապիկների օձիքները, կրծքի, թևի երզրերը, գլխաշորերը:
Գոյություն ունեն հարթակարերի բազմաթիվ տեսակներ,օրինակ լիցք են կոչվում այն կարերը, որոնք կտորի մակերեսը լցնում են նախշերով:
Համրովի հարթակարի ժամանակ գործող թելը նախշի մակերեսը ծածկում է կտորի թելերի հաշվով:
Օրինակ Այնթապի ճերմակ ասեղնագործությունների մեջ նախշերը արվում են թելքաշով, համրովի ու գծային հարթակարով:
Մարաշի ասեղնագործության հարթակարը կոչվում է կոթ-ասեղ,երբ կարի կութերը անհավասար են և կտորի վրա նկարված նախշը ծածկում են գլխավորապես կտորի վրայից: Գործող թելով ասեղը կտորից միայն մի քանի թել է վերցնում: Ավելի բարդ է Մարաշի հյուսված կարը:
Գոհար Սանոյանի բլոգ 